Iedere gemeente heeft er mee te maken, net zoals eigenlijk iedere organisatie: je wilt (of: moet) betrokkenen betrekken bij het maken en uitvoeren van plannen. En de één worstelt daar meer mee, dan de ander.
In Amsterdam haalde participatie de krant. Een mooie gelegenheid om eens te analyseren, waar het fout kan gaan.
(disclaimer: wij hebben ook alleen de krant maar gelezen, maar tussen de regels door denken we te kunnen lezen wat er aan de hand was)
Participatie. Belanghebbenden laten zich steeds minder met een kluitje in het riet sturen. En dus participeren we ons een slag in de rondte.
De ellende is: als participatie niet goed en oprecht wordt ingericht, doet het meer kwaad dan goed. Met een slecht programma-ontwerp en onder leiding van een gespreksleider die niet geschikt is voor de functie loopt het al snel uit de hand. Dan loopt participatie gemakkelijk uit op polarisatie.
Ja en amen
Meteen in het intro van het artikel hierboven stuiten we op de eerste valkuil: de burgemeester kwam naar de mensen toe om de plannen uit te leggen en vragen te beantwoorden. Dat is precies hoe veel van dit soort sessies in worden gestoken en dat werkt als een rode lap op een stier.
Want mensen die ergens iets van vinden en die vinden dat ze mee zouden moeten mogen praten, die zitten niet te wachten op een preek over het hoe zou moeten worden. Die willen geen voorlichting, die willen geen nadere uitleg. Die willen inspraak en oprecht gehoord worden. Helaas staat participatie te vaak gelijk aan uitleg geven, in de verwachting dat mensen dan ja en amen zullen zeggen.
(s)preken is zilver, luisteren is goud
In hetzelfde knipsel stuiten we op nog iets, wat er vaak fout gaat: dat de organisatie eerst haar verhaal mag vertellen en dat er eerst informatie/visie gepresenteerd wordt, voordat de mensen in de zaal mee mogen doen. En in bijna alle gevallen werkt het beter om het woord eerst te geven aan de deelnemers.
Het is immers vrij simpel te begrijpen: als jij ergens boos over bent, wil je dat ventileren. Als jij je zorgen maakt, wil je dat kwijt. Pas daarna ben je in staat om werkelijk te luisteren naar het verhaal van de ander. Beginnen met zenden is dus in veel gevallen verloren tijd, omdat er dan toch niemand luistert.
Waarom doen de meeste organisaties het dan toch andersom en ging ook hier de burgemeester eerst zenden? Dat is meestal uit angst dat het dan uit de hand zal lopen. Maar het gekke is dat hoe langer je woede, angst of welke emotie dan ook onderdrukt, hoe groter de kans wordt dat de zaal zal ontploffen.
Fysieke afstand
En dan het volgende knipsel (zie boven), dat iets zegt over de invloed van meer praktische zaken.
In het artikel is er sprake van een podium. Als er iets is dat afstand schept, dan is het dat wel. Een podium zegt wij gaan jullie vertellen wat goed is voor jullie en jullie gaan gewoon netjes luisteren. Veel beter is het om gelijkvloers te werken, het liefst zelfs tussen alle deelnemers in. Daarmee zeg je wij hebben een gelijkwaardig en open gesprek.
Licht is ook zoiets belangrijks. Zorg dat iedereen gelijk belicht is en goed zichtbaar, dan voelt niemand zich achtergesteld en wordt het minder makkelijk om vanuit de schemering maar wat te roepen.
Nog een laatste voorbeeld van de vele praktische details: de aanwezigheid van beveiliging. Dat is bijna een garantie voor mot. Bij Dagvoorzitter.nl hebben we aantal collega's die zich gespecialiseerd hebben in participatie bijeenkomsten (ook de licht ontvlambare) en die willen allemaal de zaal in zonder een uniform achter zich aan. Daarmee zeg je tegen de mensen ik wil echt contact met je maken en ik ben niet bang voor je.
Liefde of irritatie
We lezen ook nog dat de burgemeester zich irriteerde aan het rumoer. Dat is ook iets dat we vaak meemaken: dat de organisator of de gespreksleider (en dan is het er zeker geen van ons) slecht overweg kunnen met gedoe. Het beeld is dat de avond in volledige harmonie zou moeten verlopen, dat iedereen elkaar respectvol benadert en dat we als goede vrienden uit elkaar gaan. Kumbaya.
In diezelfde verwachting gaat de organisator er vaak vanuit dat de plannen met gejuich ontvangen zullen worden. Of minstens dat de sceptici zich zullen laten overtuigen. Waar het fout gaat is dat (in dit geval) de gemeente zich niet in lijkt te kunnen leven in de zorgen van de inwoners.
Deelnemers (zeker de ongeruste) willen gezien, gehoord én geliefd worden. En daar past geen irritatie bij, als teken van afkeer. De burgemeester en de gespreksleider (al is niet duidelijk of die er was) raken geïrriteerd, omdat de zaal niet doet wat zij willen; omdat de uitkomst niet past in hun verwachtingspatroon. Dat vereist dat participatie meer is dan een voorlichtingsavond en daarmee is de cirkel weer rond.
Wassen neus
Echte participatie leidt nooit tot polarisatie. Dat doet het alleen, als het een dekmantel is voor doordrukken van een vooropgezet plan. Daarmee zeggen wij niet dat een vooropgezet plan niet mag. In tegendeel.
Maar als het plan al vaststaat, wees daar dan eerlijk over. Communiceer helder over wat de speelruimte nog is en wees daarbinnen volledig open.
Tot slot hieronder nog een artikel, ook uit Amsterdam. Het laat zien, waarom bewoners iedere keer weer teleurgesteld raken in de participatiebijeenkomsten: het voelt als een wassen neus.
Het onderliggende probleem is dat participatie-organisator en participant een ander beeld hebben over wat de participatie behelst, wat ieders rol is en wat het uiteindelijke doel is. De organisatie is in de meeste gevallen werkelijk oprecht in de poging tot participatie, maar ziet simpelweg niet dat de belanghebbenden andere verwachtingen en behoeften hebben. En zo leidt participatie helaas te vaak tot polarisatie.
Jan-Jaap In der Maur
Foto: Johann Walter Bantz op Unsplash
Samen maken we de beste match
Wij kennen onze dagvoorzitters van haver tot gort. We snappen jouw behoefte. We helpen je graag bij je keuze.